Over het herstel van de kleine vijver

29 januari 2025

In 2021-2022 is het door Zocher Sr. ontworpen park van buitenplaats Berbice, dat tegenwoordig een rijksmonument is, gerestaureerd. Een van de belangrijkste en meest zichtbare verandering aan het park is de reconstructie geweest van de kleine vijver.

In 1803 geeft Jhr. Mr. Johan Petrus Pompe van Meerdervoort (1767-1828), de toenmalige eigenaar van Berbice, opdracht aan landschapsarchitect Jan David Zocher Sr. (1763-1817) om een nieuwe tuin te ontwerpen. De kosten bedragen fl. 2500,- en Zocher Sr. is verantwoordelijk voor zowel het ontwerp als de beplanting.

Helaas zijn de ontwerptekeningen uit 1803 niet bewaard gebleven en de eerste keer dat de kleine vijver van buitenplaats Berbice op een kaart verschijnt, is in 1821 op het “kadastrale minuutplan” van Voorschoten (zie fig. 1). Er zijn ons geen eerdere gegevens bekend over deze vijver. Experts van de tuinarchitect Zocher Sr. , die ook de restauratie van ons park hebben begeleid, gaan er echter zonder twijfel vanuit dat de kleine vijver onderdeel is van Zocher’s oorspronkelijke plan.

Na bijna 140 jaar te hebben bestaan moeten we aannemen dat de kleine vijver rond 1940 is gedempt. Het dempen van de vijver moet een gevolg zijn geweest van het door de gemeente dempen van de sloot langs de Leidseweg. De kleine vijver van Berbice was namelijk, via een houten duiker afhankelijk van het water uit deze sloot (zie fig. 2) .

De gemeente heeft in 1939 de sloot samen met enkele stroken grond evenwijdig aan de sloot gekocht van de N.V. Koninklijke Nederlandsche Edelmetaal bedrijven Van Kempen, Begeer en Vos (K.N.E.B) en de bijbehorende transportakte is terug te vinden in ons huisarchief. De gemeente wilde in 1940 de Leidseweg verbreden en van een trottoir voorzien waarvoor onvoldoende ruimte was. Naast het dempen van de sloot langs de Leidseweg is toen ook de smalle Nicolaasbrug in de Leidseweg bij de Hofweg afgebroken. Ook het smeedijzeren toegangshek van Berbice, dat na de verkoop (c.q. onteigening) van de grond ineens op gemeentegrond stond, is toen op kosten van de gemeente een paar meter naar achteren verplaatst (zie fig. 3).

Het bijzondere van dit krantenknipsel is dat de buitenplaats, die al sinds 1822 Berbice wordt genoemd, hier nog met de oude naam “Allemansgeest” wordt vermeld. Met recht een “historische vereniging”!

De verbreding van de Leidseweg bij Berbice was overigens onderdeel van een veel groter geheel namelijk de verbreding van de straatweg van Rijswijk helemaal door naar De Vink waarvoor de Provincie bij Koninklijk Besluit in 1938 een onteigeningsprocedure had opgezet (fig. 4.)

Het tijdstip van de herinrichting en verbreding van de weg kan je nu nog aflezen aan bijvoorbeeld de brugleuningen van de “nieuwe” bredere bruggen in de Veurseweg met in smeedijzer dateringen “Anno 1939” of “Anno 1940”.

Met het dempen van de sloot lang de Leidseweg stond de kleine vijver in 1940 ineens vrijwel droog. Dit gaf aan Carel Begeer de mogelijkheid om een geïmproviseerde schuilkelder aan de rand van de kleine vijver aan te laten leggen. De kelder bestond uit 4 ringen van ongewapend! beton die gewoon los tegen elkaar waren geplaats (fig. 5).

Het verhaal ging rond dat de kinderen van Bas Begeer (1922-1998) wegens instortingsgevaar verboden was om te spelen in een “ijskelder” op de buitenplaats maar niemand wist meer waar die ijskelder was. Het mysterie is nu eindelijk opgelost en het blijkt geen ijskleder te zijn maar een geïmproviseerde schuilkelder. De toegang tot de schuilkelder was onder een enorme berg humus volledig uit het zicht verdwenen. Omdat de schuilkelder in de weg lag om Zogher’s kleine  vijver te kunnen reconstrueren is, met toestemming van de gemeente, de schuilkelder verwijderd. De kleine vijver is nu in ere hersteld als onderdeel van de grote restauratie van het park zoals dat in 1803 door Zocher Sr. was bedoeld (fig. 6).

Ook nu heeft de herstelde kleine vijver een duiker gekregen die deze keer een verbinding maakt met de Nicolaassloot. Nu maar hopen dat voorlopig de Nicolaassloot niet gedempt gaat worden!

Door Michel J. van den Boer, 2021, 2024

Meer artikelen